سايت تفاسیر قرآنی اهل سنت به زبان فارسی

بسم الله الرحمن الرحیم
أذان واقامه برای نماز










علماء  در تعریف آذان میگویند : آذان از نظر لغوی به معنی «آگاهی دادن»، «آگاهانیدن» و «خبر به گوش رساندن» است. آذان دراصطلاح شرع اسلامی  عبارت است از  اعلان كردن  رسیدن  وقت نماز  با الفاظ مخصوص تعریف وتفسیر گردیده است.

آذان دعوت كردن  مسلمانان  است  به حضور در نماز،  نمازى كه سبب نجات و رستگارى  انسان  در دنیا وآخرت میشود.
 آذان را مؤذن در جایی بلند مانند مناره مسجد می‌خواند.در شروع اسلام برای هر نماز، ابتدا آذان و سپس اقامه خوانده شود. 

مؤرخینمینویسند که  درصدر اسلام ،مسلمانان از آذان غرض دعوت مسلمانان به یک امر مهم نیز  استفاده  بعمل اورده اند ،بطور مثال مسلمانان در دعوت  به جنگ خیبر از آذان استفاده نمودند.
در حدیث شریف آمده است :« لایسمع ندا ء  المؤذن جـن  ولا إنس ولاشى ء  إلا شهد له یوم القیامه »   (هرجن  ویا هر انسانى  یا هر چیز دیگرى  كه صداى  مؤذن  را مى شنود ، در روز قیامت  براى  او  شهادت میدهد .).


همچنین خداوند پاك  (در سوره  فصلت :آیه  ۳۳ )  میفرماید :
«  ومن احسن قولآ ممن دعا إلى  الله ؤعمل صالحٱ» (  قول  چه كسى  زیباتر  وبهتر  از قول كسى است  كه مردم را به سوى   پروردگار بسوی الله دعوت   مى كند وعمل  نیك  انجام میدهد ) .

علماء  ومفسران  در تفسیر این آیه میفرماید که : این آیه  در باره مؤذن  نازل شده است  چون مؤذن مسلمانان  را  برای ادای نماز  وذكر  پروردگار  دعوت  مى كند  و هم نماز  میخواند. 



« آذان » شعار توحیدی مسلمانان است.
« آذان » شهادت بریگانگی خداوند و رسالت پیامبر صلی الله علیه وسلم  است.
«  آذان »  صدا واواز  بیدار باش برای عبادت پروردگارعالمیان است.
«  آذان »  اعلام  رسیدن وقت نماز است.

آذان عبادتى است  قبل از نماز ویكى از بزرگترین شعایر اسلام ومشهورترین نشانه هاى برجسته  آن.

اگر تاریخ  آدیان را مرور نمایم ،بوضاحت تام در خواهیم  یافت كههمه آدیان ابراهیمى ،  براى دعوت  پیروا ن خویش به عبادت از وسایل متعددی استفاده بعمل آورده اند كه از جمله پیروان دین مسیحیت بانواختن ( ناقوس)   و ( جرس ) از پیروان خویش غرض اجراى عبادت  به كلیسا  دعوت میكنند. 


ولى ناگفته  نماند  عظمت  كه در  «آذان »  دین مقدس  اسلام  نهفته است درهیچ یکی از آذان 

آدیان  آسمانی دیده نمیشود .عظمت مفهوم ودعوت   آذان اسلامى از  چنان  قوتی برخوردار است كه حتى  غیر مسلمین  را هم  زیر تاثیر خویش  قرار میدهد.

در آذان  مسلمانان ، مؤذن داعی مردم بسوی پروردگار است ، آذان دعوت به کسانی است که  از روی نسیان  پروردگار  خویش  را فراموش کرده باشند، با صدای آذان نسیان  انسان  از بین رفته و روح به سوی خالق خود می کنند.
 آذان دعوت  زنده است. زمانیكه  انسان  صداى مبارك وبا عظمت   آذان را میشنود  در همان  لحظه درفكر نماز مى افتد .  صداى  آذان  زمین وآسمان  را با هم پـیوند  میدهد وتــواضع  مخلوق را  با عظمت  پروردگار   در  هم مى آمیزد. 



در آذان تبلیغ است، در آذان تكبیر است ،  در آذان توحید است ، در آذان  شهادت ویكانگى  است ،  در آذان عظمت  پروردگار  است وشهادت بررسالت محمد صلی الله علیه وسلم  است. در آذان توصیه به نماز است .  
آذان دعوت مسلمانان  به ر استگارى ، صداقت وپاك دلى است.

در حدیثی آمده است :« ان الشیطان اذ سمع  الند هرب »   هر زمانیکه  شیطان  صداى آذان را  مى شنود فرار میكند.
در وقت آذان  بر شیطان  خـو  وهیبت  طارى گردیده  با حواس پریشان فرار مـى نمایــد، وتا جائیكه  صداى آذان شنیده شود  هر گز نمى ایستد .

(  رواى حدیث  بخارى ومسلم است ) .



در آذان  مؤذن با صدای  با عظمت  «الله اکبر»  خویش به  همه موجودات  ومخلوقات  عالم  با تمام صراحت اعلام میدارد که:  همه  شما محکوم به فنا و زوال هستید مگر الله.

تاریخچـۀ أذان:

در تاریخ اسلام آمده است که مشروعیت آذان  در سال  اول هجرت  آغاز شـد، زمانیكه  مسلمانان وارد مدنیه  منوره شدند واز كار بنأ واعمار اولین مسجد ( مسجد نبوى ) خلاص شدند ، پیش از مشرعیت آذان ، چون وقت نماز داخل می شد ، شخصی به راه ها می گشت ومردم از داخل وقت نماز خبر کرده ومی گفت : « الصلوة » « الصلوة » .
ولی همه روزه بحث به  منظور  مطلع گردانیدن مسلمانان واینکه مسلمان چطور اطلاع بیابند تا غرض ادای نماز به جماعت بیاییند جریان داشت .
در این میان برخی از صحابه عرض داشتند که از كلمه «  الصلوة جامعه »  استفاده بعمل می اوریم ، وبرخی پیشنهادت دیگری ارائه نمودند ، بلااخره  در یكى از روز  ها  حضرت محمد صلی الله علیه وسلم با یاران خویش  نشست  ومسأله آذان را مورد بحث قرار داد ، كه چگونه میتوانیم  وقت نماز  را به مسلمانان 
ابلاغ  بداریم. بعضى از صحابه  كرام  گفتند مانند نصارا  وقـت نماز را باید  بوسیله  ناقوس  اعلام بداریم،  بعضى گفتند مانند  یهود بوق را استعمال  كنیم، ودیگران گفتند ما نند مجوسیان  آتش مى افروزیم، 
تــا مردم  بدانند كه وقت نماز  فرا  رسیده است  وبه مسجد  بیایند.
هیچ كدام  از این پیشنهادات  طرح شده  مورد قبول پیامبر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه وسلم  قرار  نگرفت.


بنابر روایت ( ابن اسحاق عبد الله بن زید بن شعلبه )  در شب همان  روز خواب دیــده  وجریان خواب خویش  را حضور محمد صلی الله علیه وسلمعرض  كرد وچنین فرمود : «  من  شب خواب  بودم  كه شخص  سبز  پوش  نزدم  آمد  وناقوس  بدست  داشت .
 ازوى پرسیدم  : ناقوست رانمى  فروشى؟  گفت : بدان  چه میكنى ؟ گفتم  : بوسیله  آن مردم  را براى  نماز دعوت  میكنیم . گفت:  بهتر  از این  را برایت  نشان  بدهم  گفتم: آن چـیست ؟ گفت با این نــدا  مردم را  دعوت  كنید : وكلمات آذان را برایش  بیان داشت.
چون رسول الله صلی الله علیه وسلم  را از خواب با خبر ساخت  آنحضرت  صلی الله علیه وسلم فرمود :« انشالله  این خواب  حق است  بر خیز  وبلال را با خود ببر  واین كلمات  را برایش  یاد بده  كه با این كلمات  آذان  بگوید زیرا  آواز  او رساتر  از  آواز  توست.».

 
هنگامیكه بلال  آذان   داد . حضرت عمر  فـاروق آنرا شنید  واز خانه  بر آمد  ونـزد پیامبر اسلام   آمـد و گفت :«قسم  بذاتیست  كه ترا بحق فرستاده ، من  هم  مانند او این كلمات  را بخواب  دیده ام »  
حضرت محمد صلی علیه وسلم گفت  : « این جاى  شكر است »  و بدین ترتیب آذان بین مسلما نان  ترویـج  یافت.

امام عینی رحمه الله می گوید که در مسند حارث بن آبی آسامه آمده است که : اولین کسی که آذان داد ، جبرئیل علیه السلام بود که در آسمان دنیا آذان داد ، وآذانش رابلال وعمر رضی الله عنهما شنیدند ، بلال شتابان نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم آمد وآنچه را که شنیده بود قصه کرد ، پیامبر صلی الله علیه وسلم برایش گفتندکه : عمر از تو سبقت جست.

بعد از مشروعیت  آذان  رسول الله صلى الله  علیه وسلم  شب وروز، درسفر وحضر برآن  مداومت  نمودند كه  ترك  آن  از آنحضرت  صلى الله  علیه وسلم  یا اجازه تركش  تا رحلت  سرور كاینات  شنیده نشده  است.  پس از آن  یاران  بر گزیده پیامبر اسلام  آنرا  ادامه  دادند، زیرا  بخاطر  امر رسول الله صلى  الله 
علیه وسلم  در چند  حدیث  آذان واجب گردیده بود.


صفت أذان:


 آذان طوریكه  در احادیث صحیحه  وارد  شده است،  با نام الله « الله اكبر » وبا وحدانیت  الله  ورسالت پیغمبر صلى الله علیه وسلم، و دعوت  به رستگارى به اوج خود میرسد.

الفاظ أذان:  

 - الله اکبر، الله اکبر.  

  - الله اکبر، الله اکبر.                                 

  - أشهد أن لا اله الاالله  ، أشهد أن لا اله الاالله. 

  - أشهد أن محمدا رسول الله ، أشهد أن محمدا رسول الله. 

  - حیّ علی الصلاة ، حیّ علی الصلاة . 

  - حیّ علی الفلاح ، حیّ علی الفلاح. 

  - الله اکبر ، الله اکبر. 

  - لا اله الا الله.   
ولى در نماز صبح مؤذن بعد از گفتن « حى على الفلاح »   وقبل  از«  الله اكبر » اخیر  دو بار  میگوید :«الصلاة خیر من النوم ، الصلاة  خیر من النوم  »
سپس میگوید  :  الله اكبر ، الله اكبر ، لا اله  الا الله .

)

ترجمۀ أذان:  

  - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است. 

 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

 - گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست ،  

 - شهادت میدهم  که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست. 

-  شهادت  می دهم که محمّد فرستاده الله است، گواهی می دهم  که محمّد فرستاده الله است.  

 - بشتابید به سوی نماز، بشتابید به سوی نماز.  

  - بشتابید به سوی کامیابی، بشتابید به سوی کامیابی.  

  - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

  - بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.   

خوانـندۂ محترم !
طوریکه گفتیم : آذان  صداى مقدس است   كه براى  سامع خویش نداى آزادى  ونسیم  حیات بخش  استقلال وعظمت را  مى آموزاند . 
زمانیكه  شنیدن نداى آسمانى  در  فضا می پـیچد، با قلب  خود  بزرگى  این نداء  وعظمت  آن ذات  جلیل  را كه این ندا  بخاطر  اوست  احساس  كن وآنچه  را كه خیر  ورستگارى تر  بدان فرا مى خواند ، به یاد بیاور  وبدن  هر بزرگى  جز خدا حقیر است  وهر گاه  تصور نمودى در جهان  چیزى  بزرگ  است ، 
پس  بدان  كه خدا  بزرگتر است ، خدا  بزرگتر است .



همان  طوریكه كه گفتیم ،   آذان  به معنى خبر كردن ،   اطلاع دادن  واعلان  نمودن     است  ،  پس هر زمانیكه  انسان این نداى  با عظمت ملكوتى را میشنود  باید به آن گوش فرا  دهد وآنچه را  كه  مؤذن  مى گوید  از طى و  ژرفاى قلب مؤذ ن  را همراهى  كند.

 زمانیكه مؤذن  :
« حـى علـى  الصلاة»   و «   حى علـى الفلاح»   میگوید  بر  سامع است تا : 
«  لاحول ولا قـوۀ الا بـا لله ، لا حول  ولا قــوة  الا با لله»   بگوید.

 
در حدیث  صحیح از امام بخارى   روایت است  كه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است: « وقتیكه مؤذن  مى گوید ، الله الكبر  ، الله اكبر  ، پس یكى از شما  هم گوید ،  الله اكبر ، الله اكبر ،  زمانیكه مؤذن میگوید : «  أشهد  أن  لا اله  الا الله »  وكسى كه میشنود گوید :«  أشهد أن  لا اله الا الله » چون مؤذن  گوید :« أشهد  أن محمد ٱ  رسول الله »  سامع هم گوید : «  أشهد  أن محمد ٱ  رسول الله  »سپس مؤذن  گوید : « حى على الصلاة  ،  سامع هم  گوید : « لاحـول ولا قــوۀ الا با لله»  زمانیكه مؤذن میگوید
« حى على الفلاح » سامع گوید «  لا حـول  ولا قــوة  الا با لله »    بگوید.

زمانیكه مؤذن  گوید : «  الله اكبر ، الله اكبر ، سامع گوید : «  الله اكبر ، الله اكبر  »  زمانیكه مؤذن  گوید : « لا اله الا الله »  شخص سامع  گوید «  لا اله الا الله »  كه به اداى این كلمات در  قلب  خود  داخل شود در جنت. 


شنونده  بعد از اینكه  اجابت  مؤذن  را پایان  داد  بر پیامبر صلى الله  درود  بفرسته  و از خدا وند  عفو  گناهان  گذشته  وآینده طلب  دعا  نماید.

فضیلت أذان:

در مورد فضلیت آذان  در حدیثی که از حضرت از معاویه ( رض ) روایت گردیده آمده است :« إن المؤذنین أطول الناس أعناقا یوم القیامة»  (صحیح جامع الصغیر (  6645)، صحیح امام مسلم (387/290/1). «همانا گردن مؤذ نان در روز قیامت از همه‌ی مردم بلندتر است».

عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالرحمن بن أبی صعصعه انصاری مازنی از پدرش نقل کرده که ابوسعید خدری به او گفت: « إنی أراک تحب الغنمو البادیة، فإذا کنت فی غنمک أو بادیتک فأذنت بالصلاة فارفع صوتک بالنداء، فإنه لایسمع مدی صوت المؤذن جن و لاإنس ولا شی إلا شهد له یوم الیقامة قال أبوسعید: سمعته من رسول الله» ( می‌بینم که گوسفند و صحرا را دوست داری پس هر وقت با گوسفندانت یا در صحرا بودی و برای نماز آذان گفتی، صدایت را بلند کن، زیرا که جن، انسان و هر چیز دیگری که صدای مؤذن را می‌شنود، در روز قیامت برای او گواهی می‌دهند، ابوسعید گفت این سخن را از پیامبرصلی الله علیه وسلم  شنیدم). (  صحیح : (صحیح سنن نسائی 625)، صحیح امام بخاری (فتح الباری) (609/87/2)، سنن نسائی (12/2).

حکم أذان:

آذان اعلام فرا رسیدن وقت نماز با الفاظی مخصوص است فقه السنه (94/1). و حکم آن واجب است.

در حدیثی از مالک بن حویرث روایت است: پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود: « إذا حضرت الصلاة فلیؤذن لکم أحدکم و لیؤمکم أکبرکم»(هنگامی که وقت نماز فرا رسید یکی از شما آذان بگوید و بزرگترین شما امامت کند». پیامبرصلی اله علیه وسلم به گفتن آذان دستور داده است و امر همچنانکه معلوم است برای وجوب است ).  ( متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (631/11/2)، صحیح امام مسلم (674/465/1).

هکذا در حدیثی دیگری از انس (رض) روایت است: « أن النبی کان إذا غزا بنا قوما لم یکن یغزو بنا حتی یصبح و ینظشر، فإن سمع آذانا کف عنهم، و إن لم یسمع آذانا أغار علیهم» متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری) (610/89/2)، این لفظ بخاری است، صحیح امام مسلم (382/288/1) مسلم «هرگاه پیامبرصلی الله علیه وسلم  با ما به جنگ قومی می‌رفت تا فرا رسیدن صبح نمی‌جنگید و نگاه می‌کرد اگر آذانی می‌شنید دست نگه می‌‌داشت و اگر آذانی نمی‌شنید بر آنها شبیخون می‌زد».

حكم أذان قبل از نماز چیست؟

بانگ وآذان طوریکه قبلاً یادآور شدیم، عبارت است از اعلام و فرارسیدن وقت نماز وسیله الفاظ وکلمات مخصوص آذان هم دعوت مردم برای ادای نماز جماعت وهم یک از شعائر اسلامی است.

آذان برای ساکنان یک شهر ، روستا ویک قریه فرض کفایی است، یعنی لازمست که حداقل یک نفر یا یک مسجد آذان دهد. البته برخی از علماء  آنرا واجب نمی دانند و بر این اساس خواندن آذان قبل از نماز لازم نیست.

از مالک بن حویرث روایت است: پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرمود : « إذا حضرت الصلاة فلیؤذن لکم أحدکم و لیؤمکم أکبرکم» (هنگامی که وقت نماز فرا رسید یکی از شما آذان بگوید و بزرگترین شما امامت کند).( متفق علیه ).

 پیامبر صلی الله علیه وسلم  به گفتن آذان دستور داده است وبه آن امر فرموده است ، ومتابعت از این امر واجب میباشد .اما اگر در منطقه ای کسی آذان گفت دیگران لازم نیست که آذان گویند.

دعای بعد از أذان:

هم برای مؤذن و هم برای سامعین  آذان  جایز است که پس از اتمام آذان، بر پیامبر صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ ِ وَسَلَّمَ درود فرستاده و دعای « الَّلهُمَّ رَبَّ هَذِه الدَّعْوَة التّامّةِ و الصَّلاةِ الْقَائمةِ، آتِ مُحمَّداً اْلوَسِیلَةَ وَاْلَفَضیلَةَ، وَاْبَعْثهُ مَقَاماَ مَحْمُوداً الَّذِی وَعدتَّهُ »  را بخوانند.

معنی این دعا این است که : الهی ! تو پروردگار این دعای کامل ، وپروردگار نماز ی که بر پا گردیده است می باشی ، از تو مسئلت می نمایم تا برای محمد منزلت عالی وفضیلت بر همگان ،ومقام محمودی را که برایش وعده داده ای عنایت فرمائی .

در حدیثی از رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ ِ وَسَلَّمَ روایت شده است: «إذَا سَمِعتُمُ المُؤَذِّنَ فُقوْ لُوا مِثْلَ مَاَ یقُوْلُ، ثُمَّ صَلُّوا عَلَیَّ فِإنَّهُ مَنْ صَلَّی عَلَیّ صَلاةً وَاحِدةً صَلَّی اللهُ عَلیهِ بها عَشْراً، ثُمَّ سَلُوا اللهُ لِیَ اْلَوسِیلَةَ فِإنِّهَا مَنْزِلَةٌ فی اْلَجَنَّةِ لا تَنْبَغِیْ إلاّ لَعَبْدٍ مِنْ عِبَادِ اللهِ وَأَرجُوأنْ أکُوْنَ أنَا هُوَ، فَمَنْ سَأل لِیَ اْلَوِسْیلَة حَلَّتْ لَهُ الشِّفَاَعةُ». (رواه مسلم .
) ( وقتیكه آذان را از مؤذن  شنیدید ، پس  بگوئید  مثل  آنچه   كه میگوید ، سپس برمن  درود  بفرستید ، زیرا  كسیكه  برمن  یكبار  درودى مى فرستد  خداوند بوسیله  آن  ده بار  بر او رحمت  مى كند ، سپس  براى  من از خداوند (   وسیله )    را بخواهید   وسیله عالیترین  مقامى است در جنت  كه تنها  بنده اى از بند گان  خدا  شایسته  آن مقام  است،  ومن  آرزومندم  كه  آن بنده  من باشم  وكسیكه  براى  من  «  وسیله » را بخواهد از شفاعت من  بهره  خواهد برد.


همچنین حدیث رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ که فرموده است: «
« مَن قالَ حین یسمع النّدَاءَ : اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ اَلدّعوَةِ الـتّامّةِ والصّلاة القَائِمَةِ آتِ مُحَمَّداً الَوسیلة والفَضیلَةَ، وَابعَثهُ مَقاماً مَحموداً الّذِیَ وَعَدتَّهُ ، حَلَّت لَهُ شَفَاعَتِی یومَ القِیاَمَةِ». هر کس پس از شنیدن آذان بگوید:«اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ اَلدّعوَةِ الـتّامّةِ والصّلاة القَائِمَةِ آتِ مُحَمَّداً الَوسیلة والفَضیلَةَ، وَابعَثهُ مَقاماً مَحموداً الّذِیَ وَعَدتَّهُ»

یعنی: الهی! ای پروردگار این دعوت کامل و نماز برپا شده، به محمد وسیلت و فضیلت را عطا بفرما

و در روز قیامت او را به مقام محمود و ستوده‌ای که به او وعده داده‌ای مبعوث کن ، شفاعت من در روز قیامت شامل حال او می‌گردد».

امام بیهقی با اسناد صحیح جمله  «  انَّکَ لا تُخلِفُ المِیعاد  »  را در آخر دعا ذکر کرده است.

مؤذن و کسانی که آذان را می‌شنوند این دعا را به آواز آهسته بخوانند و نباید صدای خود را بلند بکنند چون دلیلی برای بلند خواندن آن به اثبات نرسیده است.

برخی از احکام أذان:
 1 - آذان برای اهل هر شهر وقریه وروستا  فرض کفایه است. 

 2 - آذان برای افرادی که به تنهائی در بیا بانها  و برون شهرها   وقریجات  نمازمی خوانند سنّت است. 

 3 - آذان برای نماز است نه برای جماعت تنها؛ لذا آذان برای تنها گذار نیز سنّت است 

4 - صبح دو آذان دارد اوّلی قبل از وقت برای تهجّد ودوّمی بعد  ازدخول وقت صبح برای نماز صبح می باشد.  
5 - در آذان اوّل صبح که برای تهجّد است بعد از « حیّ علی  الفلاح»   دوبار «الصلاة خیر من النّوم» یعنی : نماز از خواب  بهتر است، گفته شود. 

6 - گفتن« الصلاة خیر من النّوم» در آذان دوّم صبح که برای نماز  صبح است بدعت است. 
7 - ترجیح در آذان سنّت است .
ترجیح یعنی اینکه مؤذن بعد از  چهار بار الله اکبر گفتن بار اوّل « أشهد أن لا اله الاالله، أشهد أن  لا اله الاالله.أشهد أن محمدا رسول الله ، أشهد أن محمدا رسول الله»  را بطور آهسته گفته وسپس دوباره با صدای بلند بگوید : «أشهد  أن لا اله الاالله، أشهد أن لا اله الاالله.أشهد أن محمدا رسول الله ،  أشهد أن محمدا رسول الله». وبعدا کلمات باقی مانده آذان را بگوید.  

8 - برای نمازهای قضائی آذان داده شود.  

9 - بجزنمازهای پنجگانه و نماز جمعه برای دیگر نمازها آذان  داده نشود.  

10 - زمان شنیدن «أشهد أنّ محّمدا رسول الله» در آذان ؛ انگشتان  سبابه (اشاره) را بوسیدن و بر چشمان مالیدن بدعت است.  

11 - برای شنودگان آذان ؛ سنّت است که همانند مؤذن کلمات  آذان را تکرارکنند بجز «علی الصلاة و علی علی الفلاح » که   شنودگان به جای آنها « لاحول ولاقوة الا بالله » بگویند.  

12 - سنّت است که بعد از آذان بر رسول الله صلی الله علیه وسلم  همان درودهای که در نماز خوانده می شود، فرستاده شود.  

13 - سنّت است که بعد از آذان دعای   « اللهم ربّ هذه الدعوة  التامة الصلاة القائمة، آت محمّدا الوسیلة و الفضیلة و ابعثه مقاما  محمودا الذی وعدتّه »  خوانده شود.  معنای این دعا چنین است: بار الهی پروردگاراین درخواست کامل   واین نماز برپا به محمّد وسیله (مکان مخصوصی است در جنت ) و فضیلت عنایت فرما و اورا به جایگاه ستوده ای که به او وعده دادی بر انگیز.  

14 - اضافه نمودن بردعای بالا با کلماتی از قبیل   « انّک لا تخلف  المیعاد و....» ثابت نیست.  

15 - بهتر است که مسلمان  بعد از این دعا، هر نیازی که داشته باشد  ازالله مهربان بخواهد زیرا یکی از جاهای که دعا قبول می شود  در میان آذان واقامه است. 

خصوصیات مؤذن:

مستحب است مؤذن خصوصیات  ذیل را  رعایت کند:  

1- آذان را تنها بمنظور کسب رضای الله  بگوید و در قبال آن اجرت  نگیرد، در خدیثی از عثمان بن ابی العاص روایت است: گفتم: ای رسول الله ! مرا امام (جماعت) قومم قرار بده. پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود: «أنت إمامهم، و اقتد بأضعفهم، و اتخذ مؤذنا لایأخذ علی آذانه أجرا» صحیح : (صحیح سنن ابوداود  497)، سنن ابوداود (عون المعبود)  (527/234/2)، سنن نسایی (23/2)، سنن ابن ماجه  (714/236)، جمله آخر را ابن ماجه روایت کرده است. «تو امام آنان هستی و در امامت حال ضعفا را رعایت کن (نمازت را بر حسب توانایی ضعفا بخوان) و مؤذنی انتخاب کن که در مقابل آذانش اجرت   دریافت نکند».

2- از حدث اصغر و اکبر (بی‌وضوءیی و جنابت) پاک باشد.

3- به حالت ایستاده و رو به قبله آذان گوید. ابن منذر می‌‌گوید: اجماع بر این است که به حالت ایستاده آذان گفتن سنت است؛ چون برای شنیدن بهتر و رساتر است.

همچنین سنت است که مؤذن رو به قبله بایستد، چرا که مؤذنان رسول الله صلی الله علیه وسلم همواره رو به قبله آذان می‌گفتند.

4- هنگام گفتن « حیّ علی الصلاة » سر وگردنش را به طرف راست و هنگام گفتن «حی علی الفلاح» به طرف چپ بچرخاند.

در حدیثی از ابوجحیفه روایت است: « أنه رأی بلالا یؤذن، قال: فجعلت أتتبع فاه ههنا و ههنا بالآذان» «بلال را دیدم که آذان می‌گفت، (ابوجحیفه) گوید: من دهان بلال که به سمت راست و چپ می‌چرخاند نگاه می‌کردم». ( متفق علیه ) صحیح امام بخاری (فتح الباری) (634/114/2)، صحیح امام مسلم  (503/36/1)، سنن ابوداود (عون المعبود)  (516/219/2)، سنن الترمذی (197/126)، سنن نسایی(12/2).
یادداشت ضروری :
قابل تذکر است که : چرخاندن سینه هیچ اصلی در سنت ندارد و در احادیث وارد شده درباره چرخاندن گردن هچ اشاره‌ای به آن نشده است از تمام المنة (150).

5- دو انگشتش را در گوشهایش قرار دهد: به دلیل گفته ابوجحیفه: (رأیت بلالا یؤذن و یدور، و یتبع فاه هاهنا وهاهنا، و أصبعاه فی أذنیه) صحیح : (صحیح سنن الترمذی  164)، سنن الترمذی (197/126/1)، ترمذی گفته است؛ این حدیث حسن و صحیح است، اهل علم به آن عمل می‌کنند و مستحب می‌دانند  که مؤذن هنگام آذان دو انگشتن را دردو گوشش قرار دهد. 

 « بلال را دیدم که آذان می‌گفت می‌چرخید و دهانش را « به حی علی الصلاة و حی علی الفلاح» به اینجا و آنجا (راست و چپ) می‌چرخاند و دو انگشتش را در گوشهایش قرار می‌داد».

6- هنگام آذان صدایش را بلند کند، به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : « فإنه لایسمع مدی صوت المؤذن جن و لا إنس و لا شیء إلا شهد له یوم القیامة» صحیح : (صحیح سنن نسائی  625)، صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (609/87/2)، سنن نسایی (12/2). «هر جن و إنسان و چیز دیگری که صدای مؤذن را می‌شنوند، در روز قیامت برای او شهادت می‌دهند».
اقامه (تکبیر)

 قبل از شروع نماز فرض ، گفتن اقامه سنّت است و به دو روش  از احادیث صحیح ثابت است که در ذیل بیان خواهد شد: 

کیفیت اقامت:


كلمات  اقامت  به دو طریقه  روایت شده  است  وهر دو طریقه آن  صحیح  است.


روش اوّل اقامه:

1- الله اکبر، الله اکبر.     

2 - الله اکبر، الله اکبر.                                     

3 - أشهد أن لا اله الاالله، أشهد أن لا اله الاالله.  

4 - أشهد أن محمّدا رسول الله، أشهد أن محمّدا رسول الله.  

5 - حیّ علی الصلاة ، حیّ علی الصلاة.  

6 - حیّ علی الفلاح ، حیّ علی الفلاح.  

7 - قد قامت الصلاة ، قد قامت الصلاة.  

8 - الله اکبر، الله اکبر.  

9 - لا اله الا الله. 

ترجمــﮥ اقامه:   

1 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

2 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

3 - گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست ، گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.  

4 - گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است، گواهی می دهم  که محمّد فرستاده الله است.  

5 -  بشتابید به سوی نماز، بشتابید به سوی نماز.  

6 - بشتابید به سوی کامیابی، بشتابید به سوی کامیابی.  

7 - قطعا نماز برپاشد، قطعا نماز برپا شد.  

8 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

9 - بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.  

روش دوّم اقامه:   

1-   الله اکبر، الله اکبر.     

2 - أشهد أن لا اله الاالله  .  

3 - أشهد أن محمّدا رسول الله.  

4 - حیّ علی الصلاة.  

5 - حیّ علی الفلاح.  

6 - قد قامت الصلاة ، قد قامت الصلاة .  

7 - الله اکبر ، الله اکبر.  

8 - لا اله الا الله.   

ترجمـﮥ اقامه:   

1 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

2 - گواهی می دهم که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.  

3 - گواهی می دهم که محمّد فرستاده الله است.  

4 - بشتابید به سوی نماز.  

5 - بشتابید به سوی کامیابی.  

6 - قطعا نماز برپاشد، قطعا نماز برپا شد.  

7 - معبود به حق بزرگترین است، معبود به بزرگترین است.  

8 - بجز الله دیگر معبود به حقی نیست. 


چند نکته در بارۀ اقامه:  

1 - اقامه گفتن برای نمازهای فرض ؛ خواه با جماعت خوانده  شوند ویا انفرادی وخواه ادائی باشند

ویا قضائی سنّت است.  

2 - زنان نیز همانند مردان اقامه بگویند.  

3 - ضروری نیست که مؤذن اقامه بگوید کسی دیگر نیز می تواند  این کاررا هم انجام دهد.  

4 - زمان « قد قامت الصلاة »  در اقامه « اقامها الله وادامها »  گفتن  درست نیست.  

5 - اقامه سریع و بدون مکث گفته شود بهتر است.  

6 - به روش دوّم اقامه گفتن بهتر است گرچه به روش اوّل اقامه  گفتن نیز ثابت است.  

نقاط قابل توجه وضروری درمورد آذان:

- ترسیل  در الفاظ آذان  یعنى تمهل  وجدائى آوردن میان  هر دو كلمه وچابكى  در الفاظ اقامت  سنت است وبایست  در خلال  آن حرف نزند.


-در وقت  آذان گفتن   باید مؤذن  روبه  قبله  ایستاده شود  وصدایىش را بلند كند ، 

اگر چه  هم درصحرا وتنها  باشد.


- اگر بخاطر خواب یا فراموشى نمازت  فوت شد ، وقتیكه آنرا  تنها  ادا  مى كردى ، باید  آذان  بگوئى واگر  چند نماز  از تو فوت  شده بود ،  مستحب  همین است  كه به نماز اول  آذان   واقامت  بگوئىودیگر نماز ها را با اقامت  مستقل  بر پا دارى.


- بر زنان  نه آذان است  ونه  اقامت  واگر  آذان  واقامت  گفتند  باكى ندارد ، از امام  احمد رحمة الله علیه  روایت است  كه گفت : اگر زنان  آذان  دادند باكى  ندارد  واگر  نكردند جایز است.

از عایشه ( رض)  روایت است  كه او  آذان  میداد واقامت میگفت  وامامت  مى كرد  ودر  میان زنان  مى ایستاد . (  رواه البیهقى )

- براى آنكه  اقامت را مى شنود  باید اقامت  گوینده را اجابت  كند ما نند  یكه  مؤذن  را اجابت  مى كند ، پس  باید آنچه را اقامت گوینده میگوید ، شنونده  نیز همانطور بگوید . مگروقتیكه(حـــىعلى الصلاة )  و «حى على  الفلاح » میگوید ، شنونده  باید  بگوید : « لا حول  ولا قوة الا با لله »

وو قتیكه  اقامت  گوینده « قد قامت الصلاة  ، قد قامت  الصلاة » بگوید ، شنونده  گوید : « اقا مها   الله  وادامها » خداوند آنرا  بر پــا  وهمیشه دارد.   
دو الله اکبرگفتن  با یک نفس:

مستحب است که مؤذن دو دو الله اکبرگفتن  رابا یک نفس بگوید . در حدیثی در این مورد   از عمر بن خطاب( رض )  روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود:
 « إذا قال المؤذن الله أکبر الله أکبر، فقال أحدکم: الله أکبر الله أکبر، ثم قال أشهد أن لا إله إلا الله، قال أشهد أن لا إله إلا الله ... الحدیث » صحیح : (صحیح سنن ابوداود 5274)، صحیح امام مسلم (385/289/1)، سنن ابوداود (عون المعبود) (523/228/2).
«هرگاه مؤذن گفت الله أکبر الله أکبر و یکی از شما گفت الله أکبر الله أکبر (جواب او را داد) سپس (مؤذن) گفت أشهد أن لا إله إلا الله و (یکی از شما گفت: أشهد أن لا إله إلا الله...» این حدیث به طور آشکار دلالت میک‌ند بر این که مؤذن دو تکبیر را با یک نفس بخواند و شنوده‌ی آذان هم به همان صورت پاسخ بدهد. شرح النووی لمسلم (79/3).

مستحب بودن ترجیح:

ترجیح :عبارت است از دو بار تکرار شهادتین با صدای بلند پس از دوبار گفتن آن با

صدای آهسته منبع قبل (81/3). از ابومحذوره ( رض )  روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  این آذان را به او یاد داد: (الله أکبر، الله أکبر، أشهد أن لا إله إلا الله، أشهد أن لا إله إلا الله، أشهد أن محمدا رسول الله، أشهد أن محمدا رسول الله سپس دوباره بگوید: أشهد أن لا إله إلا الله، أشهد أن لا إله إلا الله، أشهد أن محمداً رسول الله، أشهد أن محمداً رسول الله، حی علی الصلاة دوبار، حی علی الفلاح دوبار، الله أکبر، الله أکبر، لا ذله إلا الله). صحیح : ( مختصر صحیح مسلم 191 ) ، صحیح امام مسلم (379/287/1).

تثویب (گفتن الصلاة خیر من النوم) در اولین آذان صبح:

از ابومحذوره روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  آذان رابه او آموزش داد و در آن آمده: حی علی الفلاح، حی علی الفلاح، الصلاة خیر من النوم،الصلاة خیر من النوم، (این جمله) در آذان اولصبح (گفته شود)، الله أکبر، الله أکبر، لا إله إلا الله). صحیح : (صحیح سنن نسائی  628)، سنان نسایی (7/2).

امیر صنعانی در «سبل السلام» (120/1) از ابن رسلان نقل کرده است:  مشروعیت تثویب فقط در آذان اول صبح است چون برای بیدار کردن کسانی است که خوابیده‌اند اما آذان برای اعلام دخول وقت و فراخواندن مردم به نماز است.

مستحب است که آذان در اول وقت گفته شود و قبل از وقت آذان گفتن مخصوص نماز صبح است:

از جابرن سمره روایت است: «کان بلال یؤذن إذا زالت الشمس لایخرم، ثم لایقیم حتی یخرج إلیه النبی، فإذا خرج أقام حین یراه» ( صحیح سنن ابوداود  503)، احمد (فتح الربانی) (283/35/3)، این لفظ امام احمد است، صحیح امام مسلم (606/423/1)، سنن ابوداود (عون المعبود) (533/241/2).

«بلال به هنگان زوال آفتاب  به طور کامل آذان می‌گفت: سپس اقامه را زمانی می‌گفت که پیامبرصلی الله علیه وسلم  را می‌دید برای نماز خارج شده است».

از ابن عمر(رض) روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود: (إن بلالا یؤذن بلیل، فکلوا و اشربوا حتی یؤذن ابن أم مکتوم) متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (622/104/2)، صحیح امام مسلم  (1092 – 38 – 768/2).

«همانا بلال در شب، آذان (صبح) می‌گوید، بخورید و بیاشامید تا وقتی که ابن ام مکتوم آذان گوید».

پیامبرصلی الله علیه وسلم  حکمت تقدیم آذان را دخول فجر بیان کرده و فرموده است: « لایمنعن أحدکم آذان بلال من سحوره، فإنه یؤذن، أو قال ینادی بلیل لیرجع قائمکم و لینبه نائمکم» متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری) (621/103/1)، صحیح امام مسلم (1093/768/2)، سنن ابوداود (عون المعبود) (2330/472/6).

 «آذان بلال هیچ یک از شما را از خوردن سحری باز ندارد؛ چون او آذان می‌گوید یا گفت در شب ندا سر می‌دهد تا کسی مشغول تهجد بوده دیگر نماز نخواند و کسی که خواب است بیدار شود».
آنچه هنگام شنیدن آذان و اقامه گفته می‌شود:

مستحب است کسی که آذان و اقامه را می‌شنود آنچه را که مؤذن می‌گوید تکرار کند، از ابوسعیدروایت است که پیامبرصلی فرمود: « إذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما یقول المؤذن» متفق علیه :
 صحیح امام بخاری (فتح الباری) (611/90/2)، صحیح امام مسلم (383/288/1)، سنن ابوداود (عون المعبود) (518/224/2)، سنن الترمذی (208/134/1)،   سنن ابن ماجه (238/720/1)، سنن نسایی  (23/2).«هرگاه آذان راشنیدید مثل آنچه که مؤذن می‌گوید، بگویید».

از عمر بن خطاب (رض )  روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود: «هرگاه یکی از شما با الله أکبر الله أکبر مؤذن بگوید الله أکبر الله أکبر و با أشهد أن لا إله إلا الله مؤذن بگوید: أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن بگوید: أشهد أن لا إله إلا الله، و با أشهد أن محمداً رسول الله مؤذن بگوید: أشهد أن محمداً رسول الله، و با حی علی الصلاة مؤذن بگوید: لاحول و لا قوة إلا بالله، و با حی علی الفلاح مؤذن بگوید: لاحول و لا قوه إلا بالله، و با الله أکبر مؤذن بگوید الله أکبر، و با لا إله إلا الله او از ته قلب بگوید: لا اله الا الله وارد بهشت می‌شود». تخریج در صفحه (88).

پس کسی که آنچه را مؤذن می‌گوید تکرار کند یا هنگام گفتن حیَّ علی الصلاة و حی علی الفلاح بگوید: لا حول و لا قوة إلا بالله، یا حی علی الصلاة و حی علی الفلاح و لاحول و لا قوة الا بالله را با هم بگوید طبق سنت عمل کرده است.

هرگاه مؤذن از گفتن آذان یا اقامه فارغ شد (مستحب است که) شنونده بعد از تکرار گفته‌‌های او،آنچه که در دو حدیث زیر می‌آید بگوید:

از عبدالله بن عمر روایت است: از پیامبرصلی الله علیه وسلم  شنیدم که می‌فرمود:  « إذا سمعتم المؤذن فقولوا مثل ما یقول، ثم صلوا علی، فإنه من صلی علی صلاة صلی الله بها علیه عشرا، ثم سلوا الله لی الوسیلة، فإنها منزلة فی الجنة لا تنبغی إلا لعبد من عباد الله، و أرجو أن أکون أنا هو، فمن سأل الله لی الوسیلة حلت له الشفاعة» صحیح : ( مختصر صحیح امام مسلم 198)، صحیح امام مسلم  (384/288/1)، سنن ابوداود (عون المعبود)  (519/225/2)، سنن الترمذی (369/247/5)، سنن نسائی  (25/2). «هرگاه (ندای) مؤذن را شنیدید، آنچه را می‌گوید تکرار کنید سپس بر من صلوات بفرستید چون هر کس بر من یک صلوات بفرستد، خداوند در برابر آن ده صلوات بر او می‌فرستد سپس از خدا برایم طلب وسیله کنید که وسیله مقامی است در جنت  که تنها به یکی از بندگان خدا داده می‌شود و امیدوارم که آن بنده من باشم، پس کسی که از خداوند برای من طلب وسیله کند، شفاعت شامل حالش می‌گردد».

از جابر روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود: « من قال حین یسمع النداء: اللهم رب هذه الدعوة التامة والصلاة القائمة آت محمدا الوسیله و الفضیلة و ابعثه مقاما محمودا الذی وعدته حلت له شفاعتی یوم القیامة» صحیح : (الإرواء 243)، صحیح امام بخاری (فتح الباری)  (614/94/2)،
سنن ابوداود  (عون المعبود) (525/231/2)، سنن الترمذی (211/136/1)، سنن نسایی  (27/2)، سنن ابن ماجه  (722239/1).

«هر کس پس از شنیدن آذان بگوید : «اللهم رب هذه الدعوة التامة و الصلاة القائمة، آت محمداً الوسیلة و الفضیلة و ابعثه مقاماً محموداً الذی وعدته » یعنی: خداوندا! ای پروردگار این دعوت کامل و نماز برپا شده، وسیله و فضیلت را به محمد عطا فرما و در روز قیامت او را به مقام محمود و ستوده‌ای که به او وعده داده‌‌ای مبعوث فرما ، شفاعت من در روز قیامت شامل حال او می‌گردد».

یادداشت:
برادران وخو هران محترم   نباید فراموش کرد که : مستحب است بین آذان و اقامه بسیار دعا بعمل ارید ،زیرا  در این هنگام دعا اجابت می‌شود:

طوریکه در حدیثی از انس( رض )  روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم  فرمود:  « الدعاء لایرد بین الآذان و الإقامة » صحیح : ( صحیح سنن ابوداود  489)، سنن الترمذی  (212/137/1)، سنن ابوداود (عون المعبود)  (517/224/2). «دعا در بین آذان و اقامه رد نمی‌شود».

یادداشت ضروری:
در وقت  آذان اگروضعیت طوری پیش اید که ضرورت رفتن انسان غرض قضای حاجت باشد این امر در شرع اسلامی کدام ممانعتی ندارد ، چراکه در شرع اسلامی ، هیچ منع شرعی برای رفتن به قضای حاجت در وقت آذان وارد نشده، بنابراین می توان در وقت آذان به دستشویی رفت، ولی یک نقطه را نباید فراموش کرد ه : جایز نیست که در آن مکان کلمات مؤذن را تکرار نمود و یا دعای آخر آذان را خواند.

فاصله بین آذان و اقامه:

لازم است بین آذان و اقامه به اندازه‌ای که شخص بتواند خود را برای نماز و حضور در آن آماده کند فاصله باید ایجاد شود ، چراکه در غیر اینصورت هدف ومقصود از گفتن آذان که همان آماده شدن برای نماز است از بین می‌رود.

شیخ ابن بطال میفرماید :«  هیچ حد و اندازه‌ی معینی برای این فاصله تعیین نشده لذا فاصله‌  بین آذان و اقامه به اندازه‌ای باشد که نمازگزاران بتوانند به جماعت برسند. » (این روایت را  حافظ ابن حجر در «فتح الباری» (106/2) ذکر نموده است .)

نهی بیرون رفتن از مسجد بعد از آذان:

از ابوشعثاء روایت است: « کنا قعودا فی المسجد مع أبی هریرة، فأذن المؤذن، فقام رجل من المسجدیمشی فأتبعه أبوهریرة بصره حتی خرج من المسجد فقال أبوهریرة، أما هذا فقد عصی أبا القاسم»صحیح : (مختصر م 249)، صحیح امام مسلم  (655/453/1)، سنن نسایی  (29/2)،  سنن ابوداود

(عون المعبود)  (532/240/2)، سنن الترمذی  (204/131/1) و در روایت ابوداود و ترمذی آمده کهآن وقت، وقت نماز عصر بود.

«با ابوهریره در مسجد نشسته بودیم که مؤذن آذان گفت، مردی برخاست و از مسجد بیرون رفت. ابوهریره که نگاهش تا بیرون شدن او از مسجد به سوی او بود گفت: این شخص با سنت پیامبرصلی الله علیه  وسلم  نافرمانی کرد».

آذان واقامه برای نماز قضایی :

اگر کسی به علت خواب یاهم  فراموشی، نمازش را (در وقت خود) نخواند، شرعاً می‌تواند هنگام قضای آن آذان و اقامه بگوید؛ بدلیل آنچه که ابوداود در ماجرای به خواب ماندن پیامبرصلی الله علیه وسلم و اصحابش درسفر و نخواندن نماز صبح (در وقت) روایت کرده که پیامبرصلی الله علیه وسلم  به بلال دستور داد تا برای (قضای) آن  آذان و اقامه بگوید (صحیح سنن ابوداود  420)، (سنن ابوداود(عون المعبود)  (432/106/2).

ولی اگر کسی چند نماز را از دست داده بود کافی است که یک آذان بگوید ولی برای هر نماز اقامه کند، به دلیل حدیث ابن مسعود که گفت: «إن المشرکین شغلوا رسول الله  عن أربع صلوات یوم الخندق، حتی ذهب من اللیل ما شاء الله، فأمر بلالا فأذن، ثم أقام فصلی الظهر، ثم أقام فصلی العصر، ثم أقام فصلی المغرب ثم أقام فصلی العشاء» صحیح : (صحیح سنن نسائی  638)، سنن الترمذی  (179/115/1)، سنن نسایی  (279/1).

 «روز جنگ خندق، مشرکین، پیامبرصلی الله علیه وسلم  را از چهار نماز مشغول داشتند تا آنچه خداخواست از شب سپری شد. آنگاه پیامبرصلی الله علیه وسلم  به بلال دستور داد که آذان بگوید، بلال آذان گفت و سپس اقامه کرد، پیامبرصلی الله علیه وسلم  نماز ظهر را خواند، سپس بلال برای خواندن نمازهای عصر، مغرب و عشاء هم اقامه را تکرار کرد».

حکم جماعت بدون آذان:
مطابق صحیحـتریـن روایــت، آذان در یک  قریه و یا در یک شهر و منطقه ای که مسلمانان در آنجا ساکن هستـند، فرض کفایی است. یعنی کافیست تا برای هر نماز حداقل یک آذان گفته شود تا مردم از رسیدن وقت نماز مطلع شوند، ولی اگر هیچیک از مسلمانان آن قریه  یا شهر آذان ندهند، همه آنها گناهکارند. اما اگر بدون آذان نماز خواندند، به شرطیکه وقت نماز فرا رسیده باشد، نمازشان باطل نخواهد شد.

همچنین اگر چند مسجد در یک منطقه هستند، آذان یکی از آنها کفایت می کند ولی بهتر است هر مسجد آذان خود را بگوید تا مردم تابعه   مسجد جهت اقامه   جماعت به مسجد حاضر شوند.

آیا اقامه برای شروع نماز واجب است؟

اگر کسی بدون اقامه نماز بخواندآیا نمازش باطل است؟

فقهاء در مورد حكم آذان اختلاف نظر دارند، مذهب امام حنبل و ابن تیمیة و از علماء  معاصر مانند شیخ بن عثیمین رحمة الله علیهم اینست كه آذان فرض كفایی  است، و بعضى دیگر نظرشان بر اینست كه آذان سنت مؤكده میباشد. 

ولى قول صحیحتر اینست كه آذان فرض كفایی است و اگر بعضىها آنرا بر پا كنند حكمش از دیگران ساقط میشود بدلیل روایت « مالك بن الحُوَیرث»  كه گفت: ما همراه تعدادى از جوانان هم سن و سال نزد پیامبر صلى الله علیه و سلم آمدیم و نزدیك به 20 روز اقامت كردیم و پیامبر صلى الله علیه و سلم همراه ما بسیار مهربان و خوشرفتار بود، سپس پیامبر صلى الله علیه و سلم گمان كرد كه دل ما براى خانواده مان تنگ شده، پس ما را از خانواده مان سراغ میگرفت و به او احوال آنها را بازگو میكردیم سپس گفت:  «به خانواده تان برگردید و آنجا سُكنت گزینید و آنها را تعلیم دهید و چنانچه وقت نماز آید یكى از شما آذان را سردهد و سالمندترین شما امامت نماز را به عهده بگیرد» (روایت بخاری
( 602 ) ومسلم  ( 674 ). و این حدیث دلیل بر اینست كه بر پا كردن آذان فرض كفایت میباشد زیرا پیامبر صلى الله علیه و سلم امر فرمود كه از آن گروه فقط یكى آذان را بر پا كند و نه همه آنها. 

فتواى علماء  انجمن دائم سعودى بر اینست كه: «  آذان فرض و اقامت فرض كفایت میباشد و اگر كسى نماز را بدون آذان و اقامة شروع كند، چه از روى فراموشى و یا جهل و یا اسباب دیگر، نمازش صحیح میباشد»  (فتاوى اللجنة الدائمة (6/54) . 

در نتیجه اگر در یك منطقه آذان و اقامة گفته شده باشد و اهل آن منطقه صداى آنرا بشنوند، در اینصورت براى بقیه نمازگزاران گفتن آذان و اقامة واجب نیست، هر چند براى نماز منفرد اگر آذان و اقامة بگوید بهتر میباشد، ولى واجب نیست.

فاصله بین اقامت وتکبیر تحریمه:

در مورد اینکه فاصله بین اقامت وتکبیر تحریمه به چه مقداری  باشد ، بهتر خواهد بود در این مورد به حدیثی که توسط ابو قتاده رضی الله عنه روایت گردیده  مراجعه نمایم :
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است :« اذا اقیمت الصلاه فلا تقوموا حتی ترونی »
(وقتی که اقامت گفته شود ، تا مرا نمی بینید بر نخزید ) ( بخاری حدیثی شماره : 637 )
در فیض الباری در تفسیر این حدیث می نویسد :
چون پیامبر صلی الله علیه وسلم در برخی از اوقات به سبب انجام دادن کار ضروری بعد از اقامت گفتن در آمدن جهت امامت تا خیر می کردند ، وبرای آنکه قیام مردم طولانی نشود ، فرمودند تا وقتی که مرا نبینید از جای خود بر نخیزید .
ولی اگر امام در هنگام اقامت گفتن در مسجد تشریف داشته باشد ، مصلین چه وقت برای نماز خواندن بر خیزد ؟
جمهور علماء می گویند : وقت بر خاستن برای نماز هنگام به نهایت رسیدن اقامت است .
امام مالک میگوید : وقت بر خواستن در اول اقامت گفتن است .
علمای احناف میگویند : هنگامی که « حی علی  الصلاه » گفته شد ، باید مصلین در صف  نماز قرار داشته باشند ، ووقتی که « قد قامت الصلاه » گفته شد ، امام باید تکبیر گفته ونماز را شروع نماید ، ومتصل به آن مقتدیان به وی اقتدا ء  نمایند ، تا به محتوای الفاظ اقامت به طور حقیقی  عمل شده باشد .
همچنان علمای احناف وتعدادی از دیگری از علماء  بدین عقیده اند که : فاصله بین اقامت وتکبیر تحریمه روی ضرورت جواز دارد ، زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم در یکی از رورز ها با یکی روسای قبائل صحبت داشت ووی را به دین  اسلام دعوت میگرد ، بخاطر دلچسپی رئیس قبیله رسول الله صلی الله علیه وسلم صحبت خویش را با وی طولانی ساخت در حالیکه اقامه برای نماز گفته شده بود .
در حدیثی از حضرت انس رضی الله عنه آمده است : ( دریکی از نماز ها برای نماز ، اقامت گفته شد ودر این وقت پیامبر صلی الله علیه وسلم با شخصی در گوشه از مسجد ، مشغول صحبت  بودند ، ووقتی برای نماز خواندن آمدند که مردم را خواب برده بودند . )  ( بخاری حدیث شماره 642 )
بنآ این  تاخیر به اساس ضرورت مهمه برای رسول الله صلی الله علیه وسلم پیش آمد . ولی اگر ضرورتی نباشد ، تاخیر تکبیر تحریمه بعد از اقامت مکروه است ، حتی بعضی از علمای احناف بدین عقیده اند   : وقتی که « قد قامت الصلاه » گفته شد ، واجب است که امام تکبیر تحریمه بگوید .
ولی طوریکه در فوق یاد اور شدیم اگر ضرورتی در میان نباشد ، سخن زدن ویا هم تاخیر بعد از اقامت گفتن عمل مناسب  در دین  نیست .

آذان برای نماز در مسافرت:

گفتیم نماز بدون آذان جایز نیست؛ زیرا آذان در هر شهری بر مسلمانان فرض كفایه است. همچنین برمسافران هم  لازم است كه برای نماز های که بجا میاورند  آذان بدهند، چنان كه رسول اللهصَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ   وَسَلَّمَ در سفرهایش چنین می‌كرد. از رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَسَلَّمَ ثابت است كه ایشان به مالك بن حویرث رَضِی اللَّهُ عَنْهُ كه می‌خواست به‌همراه دوستانش به شهر خود برگردند گفت: «إذَا حَضَرتِ الصَّلاةُ فَلْیؤذِّن لَكُمْ أحَدُكُمْ وَلْیؤُمُّكُمْ أكْبَرُكُمْ» بخاری (628) و مسلم (674).«هرگاه، وقت نماز فرا رسید، یكی از شما آذان بگوید و كسی كه از لحاظ سنی از دیگران، بزرگتر است امامت كند».
بنابراین اگر ساكنان شهری آذان را ترك دهند گناهكار می‌شوند. رسول الله صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَسَلَّمَ هر وقت می‌خواست بر قومی حمله كند تا صبح منتظر می‌ماند، اگر صدای آذان را در محل می‌شنید از جنگ خودداری می‌كرد و اگرنه بر آنان حمله می‌كرد.
یادداشت: قابل تذکر است که  آذان شرط صحت  نماز نیست و چنانچه جماعتی  بدون آذان نماز بخوانند ، نمازشان صحیح است (ولی گناهكارند).

آذان واقامه برای زنان

آذان واقامه برای زنان  یکی از موضعات قابل اختلاف بین علماء وفقهای اسلام بشمار میرود ، در این مورد فقهای اسلام نظریات متعددی ارائیه داشتند ، که برخی از نظریات عباتند از:
اول: نزد بیشتر ی علمای سلف و خلف از جمله ائمه اربعه (امام ابوحنیفه ، امام  مالک ،امام  شافعی و امام احمد) و ظاهریه، آذان و اقامه بر زنان واجب نیست، که البته بیهقی حدیثی از اسماء بصورت مرفوع روایت کرده که: «لیس للنساء أذن و لا إقامة ولا جمعة..» بیهقی (1/408).  یعنی: «آذان و اقامه و نماز جمعه برای زنان لازم نیست..».
ولی حدیث مذکور ضعیف است، با این وجود هیچ نصی که دلالت بر وجوب و لزوم آذان و اقامه برای زنان داشته باشد وارد نشده است.
دوم: برخلاف امام ابوحنفیه، نزد جمهور علماء  ( امام مالک ، امام شافعی ،وامام حنبل ) آذان و اقامه زنان در جمع مردان جایز نیست و اگر آذان یا اقامه بگویند جایگزین آذان و اقامه اصلی نمی شود، زیرا آذان به معنای اعلام وقت نماز است حال آنکه برای زنان مشروعیت ندارد که صدای خود را بالا ببرند، و هیچگاه در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم و حتی بعد از وی در عهد صحابه و تابعین صدای آذان که بیانگر فرا رسیدن نماز باشد، از زنان شنیده نشده است.
حتی پیامبر صلی الله علیه وسلم به زنان می فرمود که در نماز صدای خود را بلند نکنند و با بهم زدن کف دستهایشان اطلاع بدهند، از ابوهریره رضی الله عنه روایت است رسول الله صلی الله علیه   وسلم فرمود: «التّسْبیحُ للرجالِ والتّصْفیقُ للنِّساءِ ». مُتّفقٌ علیهِ زادَ مُسْلمٌ :« فی الصَّلاةِ».یعنی: سبحان الله گفتن (برای این که امام متوجه سهو خود شود) مخصوص مردان است، کف زدن برای زنان است».  متفق علیه، و مسلم افزوده: « در نماز».
و فرمود: «مَنْ رَابَهُ شَیْءٌ فِی صَلاتِهِ فَلْیُسَبِّحْ، فَإِنَّهُ إِذَا سَبَّحَ الْتُفِتَ إِلَیْهِ، وَإِنَّمَا التَّصْفِیقُ لِلنِّسَاءِ». (بخاری:684).یعنی: هرگاه در اثناء نماز، مشکلی پیش آمد، «سبحان الله» بگویید. آنگاه، امام متوجه می شود. کف زدن، مخصوص زنان است».
اما امام ابو حنفیه گفتند: ذکوریت شرط مؤذن و صحت آذان نیست بلکه شرط کمال است، از این رو آذان زن صحیح است، حتی آذان کافر و مجنون و انسان مست را هم صحیح ، ولی مکروه ،می دانند. حال آنکه نزد جمهور علماء ، ذکوریت و اسلام شرط مؤذن و شرط صحت آذان است.
 فقط امام ابوحنیفه   گفتند: زمانی که آذان زن موجب برانگیخته شدن شهوت (قلوب مریض) گردد، وی را از آذان گفتن منع کنند.
و باز امام ابو حنفیه گفتند: اقامه زن با حضور نمازگزاران مرد صحیح اما مکروه است.
سوم: آذان و اقامه زنان در بین خودشان، یعنی هنگامی که مردان حضور نداشته باشند؛ بعضی گفتند: مکروه است، و بعضی دیگر گفتند: جایز و مباح است، و بعضی گفتند: مستحب است، و بعضی گفتند: فقط گفتن اقامه توسط یکی از آن زنان مستحب است اما گفتن آذان توسط آنان مستحب نیست.
پیروان فقه امام شافعی میگویند:  آذان برای برپایی نماز جماعت زنان اگر توسط مؤذن مرد گفته شود، کراهیتی ندارد، اما اگر زنی در بین خودشان آذان دهد، باطل است، و چنانچه قصد زن از آذان گفتنش تشبه به مردان باشد عمل وی حرام و گناه است، ولی اگر چنین قصدی نداشته باشد در آنصورت (آذان وی) در حکم ذکر و یاد خداست و بشرطیکه صدایش را بالا نبرد کراهیتی ندارد.
ولی سه امام (ابوحنیفه و مالک و احمد) گفتند: آذان زن در بین خودشان مکروه است.
بنظر می رسد که رای صحیح تر آن باشد: هرگاه زنان تنها باشند و مردی حضور نداشته باشد، در اینحالت آذان و اقامه توسط خود آنها امری نیکو باشد، زیرا آذان و اقامه جزو ذکر و یاد الله متعال بشمار می آید و دلیلی بر منع آذان و اقامه (زنان در بین خودشان) وارد نشده، و لذا هنگامی که از ابن عمر رضی الله عنه سوال شد: آیا آذان بر زنان جایز است؟ عصبانی شد و گفت: «آیا آنها را از ذکر خدا نهی می کنید؟». ابن ابی شیبة (1/223).
و این رأی امام شافعی و روایتی از احمد بود، و ابن حزم نیز همین رأی را دارد، شافعی رحمه الله گفته: «زن نباید صدایش را زیاد بلند کند، بلکه در حدی آذان دهد که دوستانش بشنوند، و همینطور اقامه را..». « بنقل از: صحیح فقه السنة».
یادداشت :
 در مذهب امام شافعی وامام مالک : ذکوریت شرط صحت اقامه نیست بشرطیکه فقط زنان حضور داشته باشند، بنابراین اقامه زنان (در بین خودشان) صحیح است، اما در حضور نمازگزاران مرد صحیح نیست. اما در مذهب حنابله ذکوریت شرط صحت اقامه است حتی در بین زنان..
چهارم:
 نزد بیشتر علمای سلف و خلف؛ امامت زنان برای مردان جایز و صحیح نیست، به دلیل عموم فرموده پیامبر  صلی الله علیه وسلم که فرمود: «لَنْ یُفْلِحَ قَوْمٌ وَلَّوْا أَمْرَهُمُ امْرَأَةً». (بخاری:4425).
یعنی: «قومی که زمام امورش را به دست زنی بسپارد، هرگز رستگار نخواهد شد».
علاوه بر آن ثابت نشده که در زمان نبوی و صحابه و تابعین امر امامت نماز مردان به زنی سپرده شده باشد یا چنین چیزی روی داده باشد، حتی پیامبر صلی الله علیه وسلم صف نماز زنان را در پشت صفوف مردان قرار می داد و می فرمود: « خَیْرُ صُفوفِ النِّساء آخِرُها وَشَرُّهَا أَوَّلُهَا ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.یعنی: « بهترین صفهای زنان صف آخر و بدترین صف هایشان صف اول است».
اما برخلاف مذهب مالکی در نزد مذاهب سه گانه هریک : (مذهب ابوحنیفه ،و مذهب شافعی ، و مذهب حنبلی ) امامت زن برای دیگر زنان جایز و صحیح است، به دلیل آنکه امامت بعضی از زنان صحابی (مانند أم سلمه و عایشه) برای دیگر زنان ثابت شده، چنانکه از ریطة حنفیة روایت است: «أن عایشة أمتهن و قامت بینهن فی صلاة المکتوبة». «عایشه برای زنان در نماز فرض امامت و اقامه کرد». عبدالرزاق (3/141) و بیهقی (3/131) و با وجود شواهدی که دارد در کل صحیح است.
مالکی ها بدین عقیده اند که :امامت زنان بطور مطلق جایز نیست، چه برای مردان یا زنان، زیرا ذکوریت را شرط صحت امامت دانسته اند.
عبارت « الصلاة خیر من النوم » دراذان :
قبل از همه باید گفت که الفاظ آذان اساسآ در قرآن عظیم الشان ذکر نیافته است ، بلکه الفاظ وکلمات آذان واز جمله « الصلاة خیر من النوم »در احادیثی صحیح به تفصیل بیان گردیده است .
اگر کتب حدیث را در مورد آذان مرور نمایم بوضاحت تام در خواهیم یافت که : گفتن الفاظ  « الصلاة خیر من النوم » در اذان صبح در زمان پیامبر صلی الله علیه وسلم وجود داشته است، زیرا از ابومحذوره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم أذان رابه او آموزش داد و در آن آمده : «..حی علی الفلاح، حی علی الفلاح، الصلاة خیر من النوم،الصلاة خیر من النوم، (این جمله) در اذان اول صبح (گفته شود)، الله أکبر، الله أکبر، لا إله إلا الله). (صحیح نسائی: 628).
 و در روایت دیگری آمده: ابو محذوره رضی الله عنه ‌گفت‌:  ای رسول  الله،  سنت اذان  را به  من  بیاموز، پیامبر صلی الله علیه و سلم  فرمود: «فإن کان صلاة الصبح قلت: الصلاة خیر من النوم، الصلاة خیر من النوم، الله أکبر الله أکبر، لا إله إلا الله»  احمد  و  ابوداود  آن  را  روایت‌ کرده‌اند. گفتن  آن  تنها  در  اذان  صبح‌،  سنت  است.
بنابراین متوجه می شویم که گفتن عبارت « الصلاة خیر من النوم » که به آن «تثویب» می گویند در زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم وجود داشته است.
از اینکه برخی از مردم بر بدعت بودن  عبارت « الصلاة خیر من النوم» در اذان حکم میکنند با تمام صراحت باید گفت که این استدلال  شان باطل وغیر منصفانه میباشد ،زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم گفتن آنرا در حدیث صحیحی به یکی از اصحابش رضی الله عنه آموزش داده است که هرگاه اذان صبح داد آنرا بخواند، پس گفتن آن فقط در اذان صبح سنت است.
ولی  گفتن این عبارت در اذان ظهر و مغرب و عشاء بدعت است، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم به اصحابش فرمود که فقط در اذان صبح آنرا بخواند نه در همه ی اذانها، بنابراین بر طبق دستور پیامبرمان صلی الله علیه وسلم ما نیز فقط در اذان صبح آنرا می خوانیم..
در ضمن سنت اینست که برای نماز صبح دو بار اذان گفت، اذان اول برای بیدار شدن مردم تا اینکه آنها خود را آماده   نماز نمایند، و اذان دوم نیز برای اعلام فرا رسیدن وقت نماز صبح است. حال گفتن عبارت « الصلاة خیر من النوم » فقط در نماز اول صبح سنت است نه در اذان دوم که برای اعلام وقت نماز صبح خوانده می شود.
امام صنعانی در «سبل السلام» (120/1) از ابن رسلان نقل کرده است :مشروعیت تثویب فقط در اذان اول صبح است چون برای بیدار کردن کسانی است که خوابیده‌اند اما اذان برای اعلام دخول وقت و فراخواندن مردم به نماز است. و مستحب است که أذان در اول وقت گفته شود و قبل از وقت اذان گفتن مخصوص نماز صبح است.
ولی با تمام صراحت باید گفت که :گفتن عبارت « اشهد ان علیا ولی الله» و یا «حی علی خیر العمل» بدعت میباشد .
زیرا این دو عبارت در هیچ یک از احادیث صحیح (و حتی ضعیف) نبوی صلی الله علیه وسلم ذکر نیافته است ، در هیچ جایی نمی بینیم که پیامبر صلی الله علیه وسلم خود یا به یکی از اصحابش فرموده باشد که آن دو عبارت را در اذان بخوانند.
همچنان  گفتن این دو عبارت در زمان خلفای راشدین نیز وجود نداشته است، نه در زمان ابوبکر و نه در زمان عمر و نه در زمان عثمان و نه در زمان علی ابن ابطالب رضی الله عنهم اجمعین گفتن این عبارات در اذان وجود نداشته است.
گفتن این دو عبارت در داخل اذان مخالف با شریعت است و یک امر بدعت در دین میباشد .
قابل تذکر است که :این دوعبارت در اذان بعد از قرنها از صدر اسلام، فرقه های منحرفی ظهور می کنند که در حق علی رضی الله عنه غلو و زیادروی کردند و تا جایی رفتند که به او صفات خدایی دادند و حتی وی را از انبیای الهی بالاتر می دانند! همانها در زمان حکومت صفوی رافضی گفتن این دو عبارت را در اذان مرسوم کردند و بدین ترتیب خود را در مقام شارع قرار داده و اقدام به تشریع نمودند. بر هر مسلمان موحد و تابع سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم واجب است از این بدعت و هر بدعت دیگری پرهیز کند زیرا هر بدعتی گمراهی در پی دارد.
حکم شرعی درمورد آذان رادیو ،تلویزون وکمپیوتر
دار الافـتاء علماء  اسلامی در کشور عربستان سعودی در مورد آذان از طریق رادیو ، تلویزون ، کمپیوتروکست طی فتوای شرعی مینویسند :
«آذان فرض کفایه است، مضافاً بر اینکه وسیله ای برای اعلام فرا رسیدن وقت نماز و دعوت برای آنست، و پخش آذان از طریق (دستگاه پخش صوت) که از قبل ضبط شده برای اعلان وقت نماز کافی نیست، و بلکه بر مسلمانان لازمست که در وقت دخول نماز کسی را از بین خود که می تواند آذان را به نیکوئی اداء کند انتخاب کرده تا آذان دهد».
دار الافتاء می افزید : ولوکه این آذان از جمله  آذان های حرمین شریفین باشد ، طوریکه در برخی ازکشور ها در وقت نماز از طریق لودسپیکر از نوار ثبت شده بنشر میرسد .آذان های ثبت شده به هیچ صورت جانشین آذان مؤذن مسجد در وقت نماز شده نمیتواند . بلکه واجب است مؤذن شخصا برای نماز آذان دهد، به دلیل آنکه ثابت شده که پیامبراسلام برای آذان امر فرمودند، و اصل در امر بر وجوب است». ( برای معلومات مزید مراجعه شود به « فتاوی اللجنة الدائمة « (6 / 66، 67) .
همچنین  « رابطة العالم الإسلامی »  مکه بتاریخ  1406هـ   فتوای ذیل را  صادر نموده اند :«اکتفاء کردن به آذان رادیو در مساجد در وقت فرارسیدن نماز و پخش آن از طریق دستگاه و مشابه آن؛ صحیح نیست، و استفاده از آن برای ادای این عبادت (آذان) جایز نیست، و آذان مشروع با آن حاصل نمی یابد، و بر مسلمانان واجب است در هریک از اوقات نمازهای فرض مستقیما آذان دهند، در هر مسجدی که باشد، آنگونه که مسلمانان از زمان پیامبرمان صلی الله علیه وسلم تابحال بر آن بودند».
جواب دادن وتکرار عبارت مؤذن کامپیوتری

آذانی که ضبط ، ثبت شده باشد و از طریق لودیسپیگر  از طریق  کامپیوتر یا موبایل یا رادیو پخش شود، بعنوان آذان حقیقی محسوب نمی شود، زیرا مؤذن آنرا در وقت نماز سر نمی دهد، و لذا جواب دادن به آن و تکرار عبارات مؤذن مشروع نیست.

از شیخ  ابن عثیمین رحمه الله سوال شد: آیا آذانی که از طریق رادیو و تلویزیون پخش می شود باید اجابت شود؟

جواب فرمودند : «آذان از دو حالت خارج نیست:

حالت اول: آذان بر روی هوا باشد، یعنی مؤذن آذان را در وقت نماز سر می دهد، در اینحالت اجابت می شود به دلیل عمومیت امر پیامبر صلی الله علیه وسلم که فرمودند: «إذا سمعتم النداء فقولوا مثل ما یقول المؤذن» «هرگاه آذان راشنیدید مثل آنچه که مؤذن می‌گوید، بگویید» (متفق علیه.)

فقط علماء  ، که رحمت خدا بر آنها باد   فرموده اند: اگر نمازی که برای آن آذان داده می شود اداء شده باشد (آذان) پاسخ داده نشود.

حالت دوم: هرگاه آذان ضبط شده باشد، و آن آذان در وقت نماز نباشد، در اینحالت اجابت نمی شود، زیرا این آذان حقیقی نیست، یعنی کسی که آنرا می شنود با شنیدن آن برای ادای نماز برنمی خیزد، بلکه آن آذان تنها صدای ضبط شده ای از آذان سابق است (که وقتش گذشته)». « مجموع فتاوی الشیخ ابن عثیمن» (12/ 196) .

همچنین شیخ عبدالعزیز ابن باز رحمه الله درجواب  به سوالی مشابه می فرماید: «اگر آن آذان (که از رادیو پخش می شود) در وقت نماز سر داده می شود در اینحالت اجابت آن مشروع است ، بعد از آن احادیث مربوط به اجابت مؤذن و دعای مقام محمد را ذکر می کنند».«مجموع فتاوی ابن باز» (10/363) .

خلص حکم :
اجابت آذانی که از کامپیوتر یا موبایل و یا تلویزیون و رادیو پخش می شوند، چنانکه در وقت نماز سر داده شوند، و شخص با شنیدن آن برای ادای نماز برمی خیزد، در آنصورت اجابت کلمات آذان مشروع است، مگر آنکه نمازی که آذان برای آن داده می شود قبلا اداء شده باشد. اما اگر آذان پخش شده در وقت نماز نباشد، اجابت آن مشروع نیست.

یادداشت:
آذان از آنجائی که اعلانی برای شعائر اسلامی است ودر آن  ابحاث عقیدتی وعملی (از قبیل توحید، رسالت و نماز) نهفته است اسلام بدان اهمیت داده و مؤذنین را از اجر و ثواب خاصی  بهرمندساخته است. 
چرخانیدن روی مؤذن در وقت آذان
در مورد اینکه آیا چرخاندن روی مؤذن در وقت گفتن « حی علی الصلاه و حی علی الفلاح » سنت است یا خیر باید گفت ؟
طوریکه در فوق هم یاد اور شدیم  : در حدیثی که در بخاری ومسلم از  ابو جحیفه روایت گردیده آمده: «.. وَأَذَّنَ بِلالٌ، قَالَ: فَجَعَلْتُ أَتَتَبَّعُ فَاهُ هَهُنَا وَهَهُنَا، یَقُولُ یَمِیناً وَشِمَالاً: حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ ؛ حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ.. » ( متفق علیه) ( زمانیکه  .. بلال آذان گفت، و می‌دیدم که او سر خود را به این سمت و آن سمت حرکت می‌دهد تا اینکه صدای آذانش به همه طرف برسد، و در سمت راست و چپ خود می‌گفت: «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ ؛ حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ ..».
جمهور علماءمیگویند: سنّت است که شخصی مؤذن  به هنگام گفتن «حی علی الصلاة » رویش را به طرف راست و به هنگام گفتن « حی علی الفلاح » رویش را به طرف چپ برگرداند.
ولی امام مالک این سنت را انکار کرده است، و امام احمد و اسحاق بن راهویه گفتند : این برای مؤذنی است که بر بالای مناره آذان می دهد و قصد دارد با این چرخش صدایش را به مردم برساند (نه کسی که در داخل مسجد با میکروفون آذان می دهد) .
اما شیخ  البانی در این بابت میفرماید : «چرخاندن سینه برای مؤذن هیچ اصلی در سنت ندارد و در احادیث وارد شده درباره چرخاندن گردن هچ اشاره‌ای به آن نشده است»
( تمام المنة (150).

سمت روی مؤذن در وقت آذان:
سنت اینست زمانیکه مؤذن در اجرای آذان باشد ، روی خویش را باید به سوی  قبله بگرداند و آذان بگوید، ناگفته نماند که علمای تمام مذاهب بر این مسئله اجماع دارند،روی موذن باید در وقت آذان باید بسوی قبله باشد .
 استاد سید سابق رحمه الله در کتاب « فقه السنة» مینویسد:« ابن المنذر گفته است‌: اجماع بر آنست ‌که ایستادن رو به قبله برای ‌گفتن آذان سنت است‌. زیرا در آن حالت صدای مؤذن رساتر است‌. و مؤذنان پیامبر صلی الله علیه و سلم رو به قبله آذان می‌گفتند. اگر مؤذن رو به قبله آذان نگوید،  مکروه است‌، لیکن آذانش درست است‌ « .
آذان ووضوء:
در کشور عزیز ما افغانستان عادت مردم طوری است که گفتن آذن بدون وضؤ را جواز نمی دانند بلکه وضؤ را برای موذن واجب می شمارند ، در حالیکه گفتن آذان بدون وضوء جایز است ، ووضوء گرفتن برای آذان مستحب بوده  نه واجب ، چرا که دلیلی برای وجوب وضوء گرفتن برای آذان در شرع وارد نشده است.
اگر چه برخی از علماء   حدیثی  را در مورد وجوب وضوء گرفتن برای آذان روایت نموده اند ، ولی  سند این حدیث  صحیح نیست: «لا یؤذن إلا متوضیء» یعنی: کسی نباید آذان بگوید مگر وضوء گرفته باشد.
اما دلیل استحباب وضوء برای آذان حدیث مهاجر بن قنفذ است که گفته: « أنه سلم علی النبی صلی الله علیه وسلم و هو یتوضافلم یرد علیه حتی توضأ، فرد علیه و قال : إنه لم یمنعنی أن أرد علیک إلا أنی کرهت أن إذکر الله إلا علی طهارة» (گوید : در حالی که پیامبر صلی الله علیه وسلم وضوء می‌گرفت بر او سلام کردم، پیامبر صلی الله علیه وسلم جواب نداد تا اینکه وضوءیش تمام شد، سپس جواب سلامم را داد و فرمود: به این دلیل جواب سلامت را ندادم که دوست نداشتم بدون وضوء ذکر خدا را بر زبان آورم).( احمد و ابوداود (17) و نسائی و ابن ماجه‌ (350)، آن را روایت کرده‌اند، ابن خزیمه روایت این حدیث را، «صحیح» دانسته است‌. و آذان هم نوعی از ذکر باری تعالی است لذا شایسته است که برای آن بدن طاهر باشد.
یادداشت:
امام شافعی  گفتن آذان را بدون طهارت مکروه می‌دانند، ولی امام احمد وامام صاحب ابو حنیفه  وسایر علماء آنرا  مکروه نمی‌دانند.
کسی که بی وضوء باشد (حدث اصغر) بر طبق رأی تمامی فقها آذان گفتن او درست است، اما کسی که جنب باشد (حدث اکبر) بعضی از فقها مانند امام احمد و اسحاق آذان گفتن وی را منع کرده اند، اما به دلیل نداشتن دلیل بر منع آن صحیح آنست که آذان گفتن شخص جنب هم صحیح باشد.
و در مورد اقامه هم باید گفت که حکم آن هم شبیه آذان است، اما باید در نظر داشت که معمولآ بعد از اقامه بلافاصله نماز خوانده می شود، و لازمه این آنست که شخصی که اقامه می گوید حتمآ باید وضوء داشته باشد تا به نماز برسد!
بلال مؤذن رسول الله:
بلال بن رباح، یکی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم و از سابقین در پذیرفتن اسلام است. اصل او حبشی (اتیوپی امروز) است. ( در بین سال‌های 578 تا 582 میلادی در مکّه متولّد شد. او برده امیه پسر خلف بود) وبعد  از این که اسلام آورد امیه او را مورد آزار ، اذیت و شکنجه قرار داد ؛ تا سرانجام، حضرت ابوبکر رضی الله عنه او را خرید و آزاد کرد.
 او مؤذن پیامبر  صلی الله علیه وسلم  در سفر و حضر بود. در بیشترین جنگ های پیامبر صلی الله علیه وسلم شرکت ورزیده است . و در جنگ بدر، هنگامی که چشم بلال به «امیه بن خلف» همان کافری که به دست او بارها در مکه شکنجه شده بود افتاد، با فریاد، توجه مسلمانان را به او جلب نمود و او را به قتل رساندند.
بلال بعد از رحلت پیامبر حاضر نشد دیگر آذان بگوید، و میگفت به هرجایی که مینگرم پیامبر صلی الله علیه و سلم را بیاد میاورم که برایش بسیار سخت میگذشت، لذا بعد از وفات رسول الله صلی الله علیه وسلم  ، رخت سفر بست ، شهر مدینه که شهر پر خاطره برای حضرت بلال  بودرها  وبه سرزمین  شام ( دمشق پایتخت امروزی کشور سوریه ) مهاجر شد  و در سن شصت و سه سالگی در اثر مریضی  وبا، در سال بیستم هجری در گذشت. ( تهذیب الکمال، جلد  4، صفحه 290.)
مدفن او، در قبرستان «باب الصغیر»   درشهر دمشق   کشور سوریه موقعیت دارد .
مؤرخین می نویسند زمانى كه لحظات مرگ  حضرت بلال  حبشى  فرا رسید ،

زنش فریاد زد در حالی که  اشک از چشمش می ریخت به فریاد صدا می داد و می گفت:
 واى  برمـن  وای بر من ، این چی بلا شدکه بر سر من آمد .

در همین لحظه حضرت بلال  گفت :
 اوه چه خوشحالی وچه روز خوشی است ، خوشحال در این هستم که :  فردا صبح به دیدار عزیزانم: محمد وسایر یارانم وصلت می کنم .

مؤرخین مینویسند :حضرت بلال فقط دو بار پس از وفات پیامبر صلی علیه و سلم آذان گفته است، آنهم پس از اینکه از سفرش به مدینه بازگشت و آذان گفت، و آذانش سبب شد مردم دوران پیامبر صلی الله علیه و سلم را بیاد بیاورند و گریان کنان به خارج از خانه شان و کوچه ها سرازیر شدند  !
حضرت بلال مردبهشتی است:
از جمله اشخاصیکه  در دنیا مژده جنت را دریافت کردند یکی هم حضرت بلال بن ابی رباح میباشد . طبرانی و ابن عدی با سند صحیح از ابی امامه روایت می‌کنندکه‌ پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «دخلت الجنة فسمعت خشفة بین یدی، قلت: ما هده الخشفة؟ فقیل: هذا بلال یمشی امامک».
(وارد بهشت شدم، پیشاپیش صدای راه رفتن پاهای کسی را شنیدم. گفتم: این صدا چیست؟ به من گفته شد: این بلال است که در پیشروی شماراه می‌رود). (صحیح الجامع الصغیر :(3364).
از ابن عباس روایت شده‌ که‌ رسول‎الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «دخلت الجنة لیلة اسری بی فسمعت من جانبها وجساً. ففلت: یا جبریل ما هذا؟ قال: بلال المؤذن».(شبی که به بیت المقدس برده شدم وارد بهشت شدم، از طرف بیت المقدس آوازی شنیدم. گفتم: ای جبرئیل! این چیست؟ گفت: او بلال مؤذن است).
یادداشت:
مؤرخینمینویسند: برای پیامبر صلی الله علیه وسلم سه مؤذن بود ، یکی حضرت بلال ، دیگری ابو محذوره وسومی عمروابن ام مکتوم رضی االه عنهم جمیعآ.
عبدالله بن قیس العامری معروف به ابن ام مکتوم، «عبدالله بن قیس قرشی عامری» نام دارد. همچنین نام عمرو نیز برای وی گفته شده است. وی از جمله اولین  کسانی بود که به دین اسلام مشرف شد ، وبعد از مصعب بن عمیر (رضی الله عنه ) و پیش از رسول الله  صلی الله علیه وسلم به مدینه هجرت کرد . وی در مدینه به تعلیم  قرآن عظیم الشان به مردم مشغول شد .
ابن ام مکتوم شخصی نابینا بود و به همراه بلال و سعد و القرظ و ابومحذورة (که مؤذن مکه بود) به دستور رسول الله  صلی الله علیه و سلم ـ  آذان می‌گفت.
مورخین مینویسند : زمانیکه  رسول الله  صلی الله علیه   وسلم ، به غزوات میرفت ویا در حالتیکه شخصآ  از شهر مدینه بیرون میرفت ،وی را به جانشینی خود انتخاب می‌کرد تا برای مردمی که در مدینه بودند امامت کند. گفته شده است پیامبر صلی الله علیه   وسلم  وی را سیزده بار به جای خود امیر مدینه قرار داده است.
عروة می‌گوید: روزی رسول الله   صلی الله علیه وسلم   با تعدادی از مردان قریش نشسته بود که در میانشان عتبة بن ربیعه نیز وجود داشت پس ابن ام مکتوم آمد در حالی که سوالی داشت. در همین اثنا رسول الله صلی الله علیه وسلم ـ (به دلیل مشغول بودن به سران قریش) توجه اش به آن نشد ، در همین این آیه  نازل گردید: « عبس وتولى . أن جاءه الأعمى». (چهره درهم کشید و روی گرداند آنگاه نابینا به نزد وی آمد)
از براء رضی الله عنه روایت است که گفت: وقتی آیه‌ی (مومنان خانه‌نشین با مجاهدانی كه با مال و جان خود در راه خدا جهاد مى‏كنند يكسان نمى‏باشند) نازل گردید، رسول الله صلی الله علیه وسلم ـ  زید را صدا زد و او را دستور داد که آن را بنویسد. زید استخوان کتف شتری را آورد و آن را نوشت. پس در این هنگام ابن ام مکتوم آمد و از نابیایی خود شکایت برد پس این بخش از آیه نازل شد: «غير أولي الضرر» (آنانی كه زيان‏ديده نيستند). 
از ابو لیلی روایت است که ابن ام مکتوم گفت: ای پروردگارم! عذر من را نازل کن. پس این آیه نازل شد که: «غير أولي الضرر»اما وی بعدها نیز به جهاد می‌رفت و می‌گفت: بیرق را بدست  من بدهید که من کورم و نمی‌توانم فرار کنم! و مرا میان دو صف قرار دهید.
وی درزمان خلافت  حضرت عمر بن خطاب به همراه سعد بن ابی وقاص در جنگ قادسیه شرکت داشت  و گفته شده است در همان جنگ به شهادت رسیده است وبرخی مؤرخین گفته اند که : پس از بازگشت ازجنگ قادسیه  در مدینه وفات یافته است.
صدای اذان از روی کره زمین قطع نمیشود :
ﺻﺪﺍﯼ ﺍﺫﺍﻥ ﺩﺭﮐﺮﻩ ﺯﻣﯿﻦ ﺩﺭ طول 24 ساعت هیچ وخت ختم وقطع نمیشود ،هر زمانیکه صدای اذان دریک ﻣﻨﻄﻘﻪ   ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎﻥ ﺑﺮﺳﺪﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺩﺭﺟﺎﯼ ﺩﯾﮕﺮﯼ ﺁﻏﺎﺯﻣﯿﺸﻮﺩ .
اگر توجه فرموده باشید  ، بصورت عموم ﮔﻔﺘﻦ ﺍﺫﺍﻥ مجموعا  4  ﺩﻗﯿﻘﻪ  را در بر میگیرد ، ﻭ ﺯﻣﯿﻦ ﺩﺍﺭﺍﯼ 360 ﺧﻂ ﻓﺮﺿﯽ ﺍﺯﻗﻄﺐ ﺷﻤﺎﻝ ﺑﻪ ﻗﻄﺐ ﺟﻨﻮﺏ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺩﻝ 360 ﺩﺭﺟﻪ ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﻣﺜﺎﻝ ﻇﻬﺮﺷﺮﻋﯽ ﺩﺭﺧﻂ1 ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯿﺸﻮﺩ، 4 ﺩﻗﯿﻘﻪ ﻃﻮﻝ ﻣﯿﮑﺸﺪﺗﺎ ﻇﻬﺮﺷﺮﻋﯽ ﺩﺭﺧﻂ 2 ﺷﺮﻭﻉ ﺷﻮﺩ،ﻭﺍﯾﻦ ﻣﺪﺕ ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺯﻣﺎﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺧﻂ ﯾﮏ ﺍﺫﺍﻥ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯿﺸﻮﺩ .
 ﺑﻪ ﺍﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ 360 ﺿﺮب در  4 ﻣﯿﺸﻮﺩ 1440 ﺩﻗﯿﻘﻪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﺩﻝ24 ﺳﺎﻋﺖ ﺍﺳﺖ .....
ﺍﻟﻠﻪ ﺍﻛﺒﺮ ﻭلله الحمد... اینجاست که خدای متعال خطاب به پیامبرش صلی الله علیه وسلم  میفرماید: « و رفعنا لک ذکرک »  یعنی ذکر و یاد تو را بلند کردیم... یعنی حداقل در هر اذان که یادی از پیامبر میشود و اسم مبارکش ذکر میگردد. پس هیچ دقیقه ای روی کره ی زمین نیست مگر آنکه اسم رسول خدا آورده شود .
تعجب اور نیست که ویلیام اوارت  گلدستون  «  William Ewart Gladstone  »  صدراعظم  انگلستان در بیانیه خویش در برابر پارلمان  انگستان  گفت :  « تا هنگامی که نام محمّد در مأذنه ها بلند است و کعبه پا برجاست و قرآن راهنما و پیشوای مسلمان است، امکان ندارد پایه های سیاست ما در سرزمین های اسلامی استوار و برقرار گردد»

پایان  

فهرست مندرج :

آذان واقامه برای نماز 
تـتـبع، نګارش و نوشـــتـه  از:
الـحـاج امیـن الــدین «  سعـیـدی – سعید افغانی »
وداکـتر صلاح الدین «سعید ی – سعید افغانی  »

ادرس ارتباطی :saidafghani@hotmail.com

شما نيز نظري براي اين مطلب ارسال نماييد:

متن شما

نام

آدرس سایت

ایمیل

کد امنیتی

ارسال نظر خصوصی فقط برای نویسنده

ذخیره مشخصات